Rozwój prenatalny człowieka

     Życie człowieka zaczyna się od momentu połączenia jądra plemnika z komórką jajową. Już w tak małej komórce istnieje zapis cech ludzkiego organizmu – płeć, kolor oczu i włosów, budowa ciała, wzrost, a także to, jakimi zdolnościami i cechami osobowościowymi wykaże się w przyszłości. Życie prenatalne człowieka, czyli przed narodzeniem, dzieli się na cztery okresy rozwoju. Pierwszy – przedimplantacyjny trwa ok. 1 tygodnia. W tym czasie zarodek wędruje do macicy, gdzie następuje proces zagnieżdżenia, czyli przyjęcia dziecka na następne 9 miesięcy. Drugi etap – tworzenia się trzech listków zarodkowych ¬trwa od drugiego do trzeciego tygodnia życia. Trzeci etap – organogeneza, to czas około miesiąca, kiedy formują się zawiązki wszystkich narządów człowieka. W ostatnim etapie – płodowym, trwającym od ósmego tygodnia aż do narodzin, doskonalą się funkcje powstałych już organów dziecka. W tym okresie dziecko stopniowo przygotowuje się do życia poza organizmem matki.

Pierwsze 9 miesięcy życia człowieka
Pierwszy miesiąc
     Wędrówka zapłodnionej komórki wzdłuż jajowodu trwa około siedmiu dni i kończy się jej zagnieżdżeniem w odpowiednio przygotowanej macicy. Od tego momentu zarodek zaczyna żywić się cukrem znajdującym się we krwi matki i każdego dnia powiększa się dwukrotnie. Kolejnym etapem rozwoju jest proces powstania zawiązków poszczególnych układów. Na początku drugiego tygodnia tworzą się zawiązki układu nerwowego, a kilka dni później powstaje cewa nerwowa, z której rozwinie się rdzeń kręgowy i nerwy obwodowe. Równocześnie tworzą się oczy i pod koniec pierwszego miesiąca możemy rozpoznać soczewkę oka. Na początku trzeciego tygodnia rurkowate serce zaczyna pompować krew w zamkniętym systemie naczyń krwionośnych. W czwartym tygodniu zaczynają tworzyć się nerki, wątroba, trzustka, pęcherzyk żółciowy, żołądek, jelita, płuca, kończyny, oczy, uszy i nos, otwór ustny oraz zaczątki 40 par mięśni położonych wzdłuż osi ciała. W tym czasie również przenoszą się komórki płciowe z woreczka żółciowego do grzebienia płciowego, gdzie powstaną z nich jajniki lub jądra (w zależności od tego, czy będzie to dziewczynka, czy chłopiec). Pod koniec miesiąca dziecko jest wielkości ok. 4-milimetrowej laski, a okolica głowy jest wyraźnie zarysowana.

Drugi miesiąc
     W piątym tygodniu rozwoju pojawiają się zawiązki dłoni i stóp. Powstaje przegroda moczowo-odbytowa, przegrody w sercu, tkanka chrzęstna szkieletu i tkanka mięśniowa. Widzimy już wtedy zawiązki gruczołów – jąder lub jajników oraz narządów płciowych. W szóstym tygodniu głowa staje się największą częścią ciała dziecka. Powstają zawiązki zębów, szczęka i żuchwa, podniebienie i przewód nosowo-łzowy. Tworzą się zawiązki palców dłoni i stóp. Serce jest już całkowicie uformowane. Dziecko na tym etapie rozwoju ma już 1,5¬1,9 cm długości i waży 2¬3 gramy. Na dziesięć tygodni przed tym, jak matka poczuje pierwsze ruchy dziecka, rozpoczynają się odruchy nerwowe – wynik współdziałania układu nerwowego i mięśniowego. W siódmym tygodniu podczas badań mikroskopowych możemy określić płeć dziecka. Rączki i nóżki wykonują ruchy, a półkule mózgowe zaczynają wypełniać górną część czaszki. Kończy się rozwój soczewki. Pod koniec siódmego tygodnia dziecko mierzy 2 cm. W ósmym tygodniu pojawiają się rysy twarzy, kształtują powieki i przegrody zewnętrzne nosa. Kończyny stają się smuklejsze, a serce bije już z częstotliwością 40¬80 uderzeń na minutę. Pod koniec drugiego miesiąca życia dziecko waży już 10 gramów i osiąga wzrost ok. 3 cm. Przypomina swym wyglądem miniaturowego człowieka. Wszystkie podstawowe narządy wewnętrzne są już ukształtowane. Kończy się wtedy etap zarodkowy, a zaczyna płodowy okres rozwoju.

Trzeci miesiąc
     W tym okresie ciało dziecka nabiera wrażliwości na dotyk, gdyż co sekundę przybywa kilka tysięcy nowych komórek nerwowych. Dziecko zaczyna się poruszać. Występuje odruch ziewania i przeciągania. Nabierając i wypierając z płuc wody płodowe dziecko ćwiczy mięśnie potrzebne mu po urodzeniu do oddychania, pobierania pokarmu i mówienia. Skóra pokrywa się meszkiem i pojawiają się zawiązki paznokci. Szpik kostny produkuje krwinki, woreczek żółciowy – żółć, trzustka – insulinę, przysadka – hormon wzrostu. Jego życie jednak zależy od łożyska, które spełnia rolę układu oddechowego, pokarmowego i hormonalnego. Dziecko jest ciągle w ruchu, śmiało możemy powiedzieć, że „tańczy”. Unosi się i opada, przeciąga się, kołysze biodrami, robi miny mięśniami twarzy, porusza gałkami ocznymi, zaciska pięści, marszczy brwi oraz zgina kończyny. Matka jest w stanie wtedy wyczuć jego ruchy. Wzrost tego małego człowieka wynosi ok. 9 cm, a waga ok. 27 gramów.

Czwarty miesiąc
     Jest to okres dużych i gwałtownych zmian. Wzrost dziecka dochodzi do ok. 25 cm, a ciężar do 20 dag. Serce przepompowuje dziennie 30 litrów krwi w tempie dwukrotnie szybszym od rytmu serca matki, tj. 120¬160 uderzeń na minutę. Jeśli to dziewczynka, to w jej jajnikach powstają wszystkie komórki jajowe. Dziecko jest bardzo aktywne, jego ruchy stają się płynne i pełne wdzięku. Maluch reaguje na smak i zapach wód płodowych, które również łagodzą wstrząsy pozwalając maleństwu swobodnie baraszkować. Jest wrażliwy na dotyk, co możemy zaobserwować naciskając na brzuch i obserwując jego reakcję na ten zewnętrzny bodziec. W czwartym miesiącu zaczynają rosnąć włosy dziecka.

Piąty miesiąc
     Dziecko prowadzi w tym czasie bardzo czynne życie. Stopniowo jednak jego aktywność staje się regularna, tzn. zaczyna funkcjonować w dwóch stanach: czuwania i snu. Matka jest w stanie określić kiedy dziecko śpi, ma czkawkę, kopie, obraca się. Może też stymulować jego ruchy poprzez dotykanie powierzchni brzucha. Intensywność połykania wód płodowych zależy od uczucia głodu i od ich smaku. Im słodsze wody, tym dziecko wolniej je połyka, a jego serce bije szybciej. W tym okresie życia można uspokajać dziecko słuchając muzyki, śpiewając coś miłego, czytając oraz czule do niego przemawiając.

Szósty miesiąc
     To okres, w którym proporcje dziecka stają się podobne do tych, jakie będą przy urodzeniu. Osiąga ono 25¬30 cm wzrostu i waży od 50 do 70 dag. Skóra pokryta jest mazią płodową. Tworzą się wiązadła stawowe, kostnieje szkielet, płuca zaczynają wytwarzać surfaktant, który pomoże im po urodzeniu w oddychaniu. Dzięki temu też w następnym miesiącu wzrastają szanse na przeżycie dziecka, jeżeli urodzi się za wcześnie. Kończy się też proces powstawania komórek nerwowych. Zwiększa się natomiast liczba połączeń między nimi. W czasie snu pojawia się tzw. faza REM (marzeń sennych), w czasie której następuje dojrzewanie mózgu. Dziecko ćwiczy ruchy ssące warg i uczy się od matki rytmu naprzemiennej aktywności. Jednak prawidłowo rozwijający się maluch rzadko trwa w bezruchu dłużej niż 10 minut. Pod koniec szóstego miesiąca powoli otwiera się szpara powiekowa. Powoduje to wyraźniejszą reakcję na strumień światła poprzez odwrócenie się od niego i przyśpieszenie akcji serca.

Siódmy miesiąc
     W tym okresie maluch przygotowuje się do samodzielnego życia w nowym środowisku. Delikatna i filigranowa figurka dziecka szybko się zaokrągla. Cały organizm intensywnie odkłada tłuszcz, starając się zgromadzić go jak najwięcej, aby zyskać samodzielną zdolność do utrzymania stałej temperatury ciała. Organizm magazynuje także inne dostarczane mu przez mamę składniki odżywcze: wapń, żelazo, substancje białkowe. Liczba komórek mózgowych już się nie zwiększa, jednak organ ten rozwija się w bardzo szybkim tempie. Powstają centralne ośrodki słuchu, wzroku, węchu, mowy oraz czucia i ruchu. Maluch rozpoznaje muzykę i odgłosy życia codziennego. Zapamiętuje barwę i intonację głosu mamy. Siódmy miesiąc jest także przełomowy w rozwoju tożsamości płciowej dziecka. Teraz kształtuje się tzw. płeć mózgu dziecka. Pod koniec miesiąca waży od 1 do 1,5 kg i mierzy od czubka głowy do stóp ponad 38 cm.

Ósmy miesiąc
     Dziecko jest już osobowością. Odczuwa zadowolenie i niepokój, miewa sny. Paznokcie malca rosną tak szybko, że często wystają ponad opuszki palców. Przy ciasnocie panującej w macicy nietrudno o zadrapania, co po porodzie nieraz widać na buzi malucha. Włosy na główce są coraz grubsze. Zanika prawie cały meszek płodowy i ciało pokryte jest jedynie ochronną mazią płodową. Nadal gromadzi zapasy tłuszczu pod skórą, gdyż będzie z nich korzystało w pierwszych dniach życia. Wyglądem nie różni się od donoszonego noworodka. Pod koniec ósmego miesiąca dziecko zazwyczaj obraca się głową w dół. Waży wtedy 2,5 kg, a długość całego ciała osiąga 45 cm.

Dziewiąty miesiąc
     Rozwój dziecka w ostatnich tygodniach ciąży ulega spowolnieniu. Teraz już tylko rośnie i ćwiczy potrzebne mu po drugiej stronie brzucha umiejętności. Czas spędza we śnie, podczas którego śni mu się dotyk, ruch i dźwięki. Całkowicie wypełnia brzuch mamy. Zanika już meszek i maź płodowa, które dziecko połyka. To właśnie one osadzą się w jelitach i zostaną wydalone w postaci smółki. Maluch przygotowuje się do narodzin. Płuca są całkowicie przygotowane do oddychania dzięki hormonowi wytworzonemu przez nadnercza. Poprzez łożysko mama przekazuje mu jeszcze przeciwciała, które zapewnią mu odporność przez pierwsze sześć miesięcy życia. Dziecko wygląda już jak noworodek – skóra jest gładsza i różowa.
     Mięśnie, które dotychczas przez cały okres ciąży odbierały od mózgu sygnały, że mają się ucieszyć i uspokoić, teraz zabierają się do pracy. Organizm zachował równowagę pomiędzy dwoma hormonami: estrogenem i progesteronem. Pierwszy z nich wywołuje kurczenie się mięśni, drugi natomiast je rozluźnia. Progesteronu do tej pory musiało być więcej. Teraz przeważa estrogen, który zmiękcza szyjkę macicy i ułatwia rozwieranie. Gdy dziecko jest już gotowe do narodzin, daje sygnał uruchamiający procesy hormonalne. Dzięki temu procesowi już za kilka godzin pojawi się na świecie najcudowniejszy dar – dar życia – Twoje dziecko.