Wykaz chronologiczny Papieży (4)
Gerbert z Aurillac, biskup Rawenny, był pierwszym Francuzem na tronie papieskim i człowiekiem niezwykle wykształconym: astronomem i filozofem, znawcą nauk przyrodniczych, poetą i matematykiem, po studiach u arabskich uczonych w Hiszpanii. Na papieża wybrano go 2 kwietnia 999. W drugie tysiąclecie wprowadził Kościół człowiek godny tego urzędu. Szczególne znaczenie miał pontyfikat Sylwestra dla misji we wschodniej Europie: o Polskę i Węgry zabiegał Kościół Wschodu, jednak dzięki cesarzowi niemieckiemu oba te kraje znalazły się w orbicie wpływów Zachodu. Na Węgrzech ustanowił papież arcybiskupstwo w Ostrzyhomiu (Esztergom); księciu węgierskiemu Vajkowi, który od chrztu nosił imię Stefan, przesłał papież koronę królewską. W ostatnich miesiącach pontyfikatu poświęcał się Sylwester coraz bardziej wewnętrznej reformie Kościoła. W lutym 1001 musiał uciekać z Rzymu przed rozruchami, później jednak powrócił.
Jan XVII (VI-XII.1003)
Wyniesiony na tron papieski (w czerwcu 1003) przez Krescencjuszy, rządził tylko pół roku. Zmarł w listopadzie lub grudniu tego samego roku. Od tego papieża zaczyna się mylne liczenie prawowicie wybranych papieży Janów: ponieważ Jan XVI (antypapież) też znalazł się w spisie papieży, kolejny nazwał się Janem XVII.
Jan XVIII (I.1004-7.VII.1009)
Wybrany papieżem przy poparciu stronnictwa Krescencjszy Jan Fasanus z Rzymu. Zatwierdził biskupstwo w Merseburgu (1004) i utworzone przez Henryka II biskupstwo w Bambergu (1007).
Sergiusz IV (31.VII.1009-12.V.1012)
Jego pontyfikat znajdował się całkowicie pod wpływem stronnictwa Krescencjuszy, arystokratycznego rodu władającego podówczas Rzymem. Z jego pontyfikatu historia nie przekazała niczego szczególnego poza apelem do podjęcia wyprawy krzyżowej, który jednak pozostał bez echa.
Benedykt VIII (18.V.1012-9.IV.1024) [Grzegorz, 1012]
Po śmierci Sergiusza IV przez stronnictwo Krescencjuszy w maju 1012 wybrany został na papieża Grzegorz VI. Cesarz Henryk II opowiedział się jednak za Benedyktem VIII. Wywodził się on z rodu hrabiów Tusculum, który przejął władzę w Rzymie po rodzie Krescencjuszy. Benedykt objął urząd papieża w maju 1012. Krescencjusze jednak wysunęli jako kontrkandydata Grzegorza VI i przeprowadzili jego wybór. Zmuszony został do ucieczki na dwór niemieckiego cesarza Henryka II, cesarz opowiedział się jednak po stronie Benedykta, który ukoronował Henryka II w 1014 w Rzymie. W 1020 Benedykt przybył na zaproszenie Henryka do Niemiec, aby w Bambergu, biskupstwie ufundowanym przez cesarza, obchodzić Wielkanoc, po czym udał się na grób świętego Boniiacego do Fuldy. W 1022 na synodzie w Pawii ostro potępiono symonię i małżeństwa księży; w synodzie tym brali udział zarówno papież, jak i cesarz. Obaj zmarli tego samego 1024 roku: papież 9 kwietnia, Henryk zaś 13 lipca.
Jan XIX (IV/V.1024-1032)
Roman, hrabia Tusculum, był bratem papieża Benedykta VIII. Podobnie jak Benedykt, i on był w chwili swego wyboru człowiekiem świeckim. Szczególne zgorszenie wywoływał żądaniami wysokich sum pieniężnych za udzielanie godności kościelnych. Ukoronował następcę Henryka II, Konrada II na cesarza, od tego czasu cesarze zaczęli przypisywać sobie coraz większe prawa do wpływania na decyzje papieskie.
Benedykt IX (1032-1044, trzy razy-obrany i trzy razy złożony z urzędu: 1044, 1045, 1047; zm. 17.VII.1048)
Jako papież wykonywał jedynie polecenia niemieckiego cesarza Konrada II. Rzymianie gardzili nim zwłaszcza za jego rozwiązłość i występność. Stąd kilkakrotnie musiał opuszczać Rzym. Kiedy w 1044 ponownie zmuszony był uciekać, antypapieżem wybrano Sylwestra III, który jednak został ponownie przez Benedykta usunięty. W 1045 Benedykt odsprzedał za tysiąc funtów srebra godność papieską Janowi Gracjanowi (którego był ojcem chrzestnym); Jan Gracjan wstąpił na tron papieski jako Grzegorz VI. Tak więc w tym samym czasie rządzili w Rzymie aż trzej papieże: jeden u Świetego Piotra, drugi w S. Maria Maggiore, trzeci zaś na Luteranie. Na wniosek cesarza Henryka III w 1046 wszyscy trzej zostali pozbawieni urzędu papieskiego. Sylwester mógł pozostać w Rzymie. Grzegorz został deportowany do Kolonii, a nowo wybrany papież Klemens II zmarł już 9 października 1047 roku. Po jego śmierci papieżem został ponownie Benedykt IX, ale 16 lipca 1048 został ostatecznie zmuszony udać się na wygnanie. Zmarł w roku 1055.
Sylwester III (20.I-10.II.1045)
Biskup Jan z Sabiny, został obwołany papieżem 20 stycznia 1045 na skutek buntu stronnictwa Krescencjuszy przeciwko Benedyktowi IX. Jednak już po paru tygodniach (w lutym/marcu 1045) został wypędzony z miasta i objął z powrotem swe dawne biskupstwo, gdzie zmarł w 1046.
Grzegorz VI (5.V.1045-20.XII.1046)
Jan Gracjan Pierleone, kupił godność papieską od Benedykta IX, swego ojca chrzestnego, za znaczną sumę. Synod w Sutri zwołany przez cesarza Henryka IIII 20 grudnia 1046 potępił symonię, jakiej dopuścił się Grzegorz, który został zdetronizowany. Grzegorza zesłano do Kolonii, dokąd towarzyszył mu mnich Hildebrand. Zmarł w Kolonii prawdopodobnie w roku 1047.
Klemens II (25.XII.1046-9.X.1047)
Hrabia Suitger z Morsleben, pochodził z Saksonii; od 1040 był biskupem Bambergu. Pierwszy z pięciu następujących po sobie niemieckich papieży. Został wybrany na papieża na polecenie Henryka III, którego też koronował na cesarza. Papież ten zaangażował się w zwalczanie symonii i w popieranie reform kluniackich.
Damazy II (17.VII-9.VIII.1048)
Biskup Poppo, z Brixen, objął urząd papieża 17 lipca 1048. Podczas gdy w Rzymie panował antypapież Benedykt IX, do konsekracji Damazego doszło dopiero po wypędzeniu Benedykta.
Św. Leon IX (12.II.1049-19.IV.1054)
Bruno, hrabia Egisheim-Dagssburg. Był krewnym cesarza Henryka III. Na stolicę papieską powołany został na Sejmie Rzeszy w Wormacji w 1048. Popierał reformę z Cluny. Brał udział w synodach we Francji, Italii i Niemczech (m.in. w Moguncji). Leon zabiegał także o uregulowanie stosunków z Kościołem wschodnim, tymczasem za jego pontyfikatu doszło w 1054 r. do tzw. Schizmy wschodniej. Wkrótce po śmierci Leona zaczęto go czcić jako świętego. Wspomnienie liturgiczne,19 kwietnia, zniesione.
Wiktor II (16.IV.1055-28.VII.1057)
Gebhard z Hirschbergu, biskup Eichstatt, kanclerz cesarza Henryka III. Wiktor rządził Kościołem w duchu swego poprzednika Leona IX, czyli kościelnej odnowy. Kiedy w 1056 przebywał w Niemczech, stał się świadkiem zgonu Henryka III, który powierzył papieskiej opiece swego niepełnoletniego syna, Henryka IV. Wiktor przyjął więc na jakiś czas urząd regenta państwa i zapewnił młodemu królowi dziedzictwo.
Stefan X (3.VIII.1057-29.III.1058) [Benedykt X, 1058-1059]
Fryderyk, książę Lotaryngii, opat Monte Cassino i kardynał. Do wybuchu wielkiej schizmy (1054) był papieskim posłem w Konstantynopolu. Stefan realizował politykę swych poprzedników oraz zabiegał o wolność Kościoła i jego większą niezależność od cesarstwa. Symonię, czyli nabywanie urzędów kościelnych przez ludzi świeckich za pieniądze, określił on jako herezję. Papież zmarł w czasie podróży, 29 marca 1058, we Florencji, gdzie został pochowany.
Jan z Velletri. Na papieża jako Benedykt X wybrany został dzięki zabiegom rodziny, lecz kardynałowie sprzyjający reformie nie uznali go. Oni też pod wpływem mnicha Hildebranda, późniejszego Grzegorza VII, wybrali Mikołaja II, którego zatwierdził król niemiecki Henryk IV. Mocą oręża Mikołaj zmusił Benedykta do opuszczenia Stolicy Piotrowej. Na synodzie w 1059 w Sutri uznano Benedykta za zdetronizowanego i obłożono go klątwą. Zmarł w roku 1072 w klasztorze.
Mikołaj II (6.XII.1058-27.VII.1061)
Gerhard z Burgundii, biskup Florencji, typowany był przez Hildebranda na kandydata do tronu papieskiego, jednak rzymskie stronnictwo arystokratyczne Tuskulańczyków po śmierci Stefana IX obrało papieżem swego kandydata, biskupa Velletri, Benedykta X. Natomiast Mikołaja II wybrali kardynałowie 6 grudnia 1058 w Sienie, ten zaś zwołał w styczniu 1059 w Sutri synod, który ogłosił wybór Benedykta X za nieważny. Mikołaj II dążąc do kościelnej odnowy wydał surowe dekrety przeciwko i symonii i żądał od kapłanów, by żyli w celibacie. Uchwalił też dekret w sprawie wyboru papieża, w ten sposób, że kolegium kardynalskie urosło do rangi właściwego gremium wyborczego. Dążył też do zawarcia pokoju z Normanami w południowej Italii. To jednak naruszało prawa cesarskie w Italii i doprowadziło w końcu do zwołania synodu w Wormacji w roku 1061, na którym niemieccy biskupi orzekli, iż sprawowanie urzędu przez papieża jest nieważne i nie obowiązujące. Mikołaj zmarł 19 lub 27 lipca 1061.
Aleksander II (1.X.1061-21.IV.1073) [Honoriusz II, 1061-1072]
Anselm da Baggio, biskup Lukki, wstąpił na tron papieski 1 października 1061. Król niemiecki Henryk IV (Sasi), który nie uznał tego wyboru, obwołał papieżem Honoriusza II, ale w końcu opowiedział się po stronie Aleksandra.
Biskup Cadalusa z Pandy, urodzony około 1010, już jako dziecko był członkiem kapituły w rodzinnym mieście, stolicę biskupią Parmy zaś objął w roku 1045. Na papieża jako Honoriusza II wybrano go 28 października 1061. Dwukrotnie próbował zdobyć Rzym siłą, jednak obie próby się nie powiodły; tak więc nigdy nie doszło do jego intronizacji. Wreszcie w 1064 r. dwór cesarski uznał za prawowitego papieża Aleksandra II. Honoriusz pozbawiony wszelkich wpływów zmarł w roku 1072.
Św. Grzegorz VII (22.IV.1073-25.V.1085) [Klemens II, 1080, 1084-1100]
Hildebrand, święty, ok. 1020-1085, papież od 1073; zwolennik reformy Kościoła i prymatu władzy kościelnej nad świecką; walczył z niemieckim cesarzem Henrykiem IV (tzw. walka o inwestyturę), zmuszając go do ukorzenia się w Kanossie. Na synodach w Lateranie w latach 1074 i 1075 potwierdził wcześniej ogłoszone dekrety: przeciw symonii i o celibacie duchownych. W podobny sposób zwalczał Grzegorz inwestyturę świecką, domagał się wolności dla Kościoła i niezależności od państwa. Twierdząc, że papież ma prawo usuwać z tronu cesarza doprowadził do tzw. Konfliktu w Kanossie w 1076 r. Wywołało to konflikt, który doprowadził ostatecznie do wyboru antypapieża. Grzegorz VII zmarł na wygnaniu. W roku 1606 Paweł V kanonizował Grzegorza, którego Kościół wspomina w liturgii 25 maja.
Wibert z Rawenny, urodzony około 1025 w Parmie, wybrany papieżem jako Klemens III. W sporze o inwestyturę był po stronie niemieckich cesarzy i dlatego poróżnił się z Grzegorzem VII. Z inicjatywy cesarza Henryka IV został na synodzie w Brixen 25 czerwca 1080 wybrany antypapieżem. W roku 1084 ponowiono jego wybór w Rzymie; tym razem głos na niego oddało więcej kardynałów. Na Wielkanoc 1084 ukoronował Henryka na cesarza. Po śmierci Grzegorza VII (1085) zyskał Klemens również w Italii większy wpływ. Na jednym z synodów rzymskich potępił symonię. W 1098 zmuszony był uciec do Lombardii gdzie zmarł 8 września 1100 roku.
Bł. Wiktor III (24.V.1086-16.IX.1087)
Po śmierci Grzegorza VII w maju 1085 sytuacja w Rzymie była bardzo złożona; rządził tu jeszcze antypapież Klemens III. Cały rok toczyły się pertraktacje na temat wyboru nowego papieża. Wszyscy przez Grzegorza na łożu śmierci proponowani kandydaci zostali odrzuceni. Dopiero 24 maja 1086 udało się wybrać na papieża opata Dezyderiusza z Monte Cassino jako Wiktora III. Został wybrany w Rzymie, jednak już po czterech dniach musiał opuścić miasto z powodu wywołanej przez Normanów rebelii i powrócić do swego opactwa. Dopiero w maju 1087 został intronizowany w Bazylice św. Piotra. Jego krótki pontyfikat przebiegał pod znakiem walki z antypapieżem, który na synodzie w Benewencie obłożony został klątwą. Wiktor zmarł 16 września 1087 i został pochowany w Monte Cassino.
Bł. Urban II (12.III.1088-29.VII.1099)
Odo, kardynał Ostii. Przed wyborem był mnichem i opatem w Cluny. Kiedy został wybrany, rządził jeszcze antypapież Klemens III, a ponieważ miasto znajdowało się w rękach antypapieża, musiał początkowo rezydować na wyspie Tiberinie; w dodatku za Klemensem opowiadała się większość kardynałów. W roku 1089 odbył synod, na którym Urbana ekskomunikowano. W roku 1090 Urban zdołał zająć miasto Rzym, jednak pod presją cesarza Henryka IV uciekł z Rzymu i schronił się u księcia Normanów. W roku 1093 syn Henryka, Konrad, zerwał z ojcem i ukoronowany został na króla Italii. W tym samym roku mógł powrócić do Rzymu Urban. W 1094 udał się on do Francji. W 1095 zaś na synodzie w Piacenzie odnowiono ekskomunikę antypapieża, wypowiadał się przeciwko inwestyturze świeckiej. Na synodzie w Clermont w 1095 ogłosił I krucjatę.
Paschalis II (13.VIII.1099-21.I.1118) [Teodoryk, 1100; Albert, 1102; Sylwester IV, 1105-1111]
Rafiner, kardynał i mnich kluniacki. Wybrany papieżem jako Paschalis II. Usiłował rozwiązać kwestię antypapieży i ich następców, walczył również bez skutku z inwestyturą, przeciwko cesarzowi Henrykowi IV i Henrykowi V. Paschalis zmuszony był wielokrotnie uciekać z Rzymu. Paschalis domagał się od cesarza rezygnacji z inwestytury świeckiej.
W roku 1100 został następcą antypapieża Klemensa III Teodoryk, wysunięty w czasie sporu o inwestyturę przez trakcję cesarską; zdołał się utrzymać przez dwa lata, dopóki nie został uwięziony przez Paschalisa II; w więzieniu umarł.
Albert z Silvia Candida został wysunięty w okresie sporu o inwestyturę przeciw Paschalisowi II. Sprawował swój urząd jedynie od lutego do marca 1102.
Maginulf, został obrany jako Sylwester IV następcą papieży Teodoryka i Alberta uznanych za antypapieży i uwięzionych przez Paschalisa II. W kilka dni po obwołaniu i po gwałtownych walkach zmuszony był uciekać z Rzymu. Ze swych roszczeń zrezygnował jednak ostatecznie dopiero w roku 1111.
Gelazy II (24.I.1118-28.I.1119) [Grzegorz VIII, 1118-1121]
Jan z Gaety, wybrany papieżem jako Gelazy II. Był mnichem na Monte Cassino i jako kardynał długoletnim kierownikiem kancelarii papieskiej. Wybrany potajemnie, i natychmiast uwięziony z nie znanych powodów. Wkrótce jednak uwolniony i intronizowany. Cesarz Henryk V, polecił unieważnić wybór Gelazego i osadzić na tronie Grzegorza VIII. Gelazy uciekł w 1118 przed cesarzem do Gaety, gdzie 10 marca otrzymał święcenia kapłańskie i konsekrowany został na biskupa. Kiedy Henryk opuścił Rzym, znowu powrócił do miasta. Uprzednio rzucił klątwę na cesarza i antypapieża, jednak został zmuszony do ucieczki, zmarł w Cluny, gdzie też został pochowany.
Maurycy, arcybiskup Bragi w Hiszpanii, został wybrany przy poparciu Henryka V na papieża jako Grzegorz VIII, wyrzekł się go jednak w styczniu 1118. Został uznany przez Kaliksta II za zdetronizowanego i zlinczowany przez tłum w r. 1121.
Kalikst II (2.II.1119-13.XII.1124)
Gwidon z Burgundii, arcybiskup Vienne. W sporze o inwestyturę występował przeciwko niemieckiemu cesarzowi Henrykowi V, zawarł jednak w końcu konkordat wormacki, który spór ten zakończył. Za jego pontyfikatu odbył się w r. 1123 (18.III-6.IV) I Sobór Laterański, IX Powszechny a także w r. 1121 Synod w Soissons (Francja).
Honoriusz II (15.XII.1124-13.11.1130) [Celestyn II, 1124]
Teobald, wybrany po śmierci Kaliksta II przez mniejszość kardynałów jako Celestyn II, został napadnięty i zmuszony do złożenia urzędu już następnego dnia, czyli 16 grudnia 1124. Celestyna zaliczono w rezultacie do antypapieży.
Lamberto dei Fagnani biskup Ostii, wybrany papieżem jako Honoriusz II. Zasłużył się jako poseł papieski podczas pertraktacji w sprawie konkordatu wormackiego. Po rezygnacji Celestyna II przez lud wyniesiony na tron papieski. Czas jego rządów charakteryzował się silnymi napięciami z Normanami. W układzie zawartym w Benewencie papież zmuszony był oddać Normanom w lenno Apulię (1128), co było równoznaczne z całkowitą porażką papieża. W sprawach wewnętrznokościelnych udało się Honoriuszowi dojść do ugody z Rawenną, gdzie od dawna opowiadano się za antypapieżem Grzegorzem VIII. Honoriusz zatwierdził w roku 1126 zakon premonstratensów. Zmarł 13 lutego 1130 w Rzymie.
Innocenty II (14.II.1130-24.IX.1143)
Grzegorz Papareschi, wybrany po śmierci Honoriusza II (14 lutego 1130) przez kanclerza niemieckiego i jego frakcję. Zaledwie parę godzin później większość kardynałów wybrała na papieża Piotra Pierleone, który przyjął imię Anakleta II. W ciągu zaledwie kilku godzin wybrano więc dwu papieży, stąd schizma, która utrzymała się przez wiele lat. Innocenty zarówno osobiście, jak i w swych roszczeniach do tronu papieskiego zaakceptowany został we Francji, zwłaszcza przez Bernarda z Clairvaux. Również uznawali go biskupi hiszpańscy i król angielski. Na X Soborze Powszechnym na Lateranie w roku 1 139 doszło do zakończenia tej schizmy: ekskomunikowany został Anaklet. Innocenty zmarł podczas rozruchów w Rzymie, 24 września 1143.
[Anaklet II, 1130-1138]
Petrus Pierleone; wywodził się z pierwotnie żydowskiej rodziny rzymskiej i był mnichem w Cluny. Po śmierci Honoriusza II mniejszość w kolegium kardynalskim wybrała w największym pośpiechu Innocentego II, większość zaś 14 lutego 1130 Piotra Pierleone. Po ucieczce Innocentego do Francji, w Rzymie umocnił się Anaklet II. Chrześcijaństwo było podzielone, ponieważ nie było wiadomo, kto jest prawowitym papieżem. Dlatego w niektórych spisach papieży Anaklet figuruje jako antypapież, w innych zaś jako papież prawowity. Anaklet wprawdzie miał swego następcę: Wiktora IV, ale wraz ze śmiercią Anakleta, 25 stycznia 1138, schizma w zasadzie dobiegła końca.
[Wiktor IV, 1138]
Grzegorz Conti, następca Anakleta II. Papieżem ogłoszono go w marcu 1138, jednak już 29 maja tego samego roku, za radą Bernarda z Clairvaux, uznał on za prawowitego papieża Innocentego II.
Celestyn II (26.IX.1143-8.III.1144)
Guido di Castello wybrany na papieża 26 września 1143. Zmarł pół roku później, 8 marca I 144.
Lucjusz II (12.III.1144-15.II.1145)
Gherardo de Caccianemici. Za pontyfikatu Innocentego II był wielokrotnie legatem papieża w Niemczech. Przed wyborem na papieża (12 marca 1144) był kanclerzem kurii. Usiłował zawrzeć pokój z Normanami. W sporach wewnętrznych poprosił o pomoc niemieckiego króla Konrada III. Ale zanim ten zdążył zareagować papież poniósł śmierć podczas walk o Kapitol 15 lutego 1145 roku.
Bł. Eugeniusz III (15.II.1145-8.VII.1153)
Bernard Aganelli de Montemago, opat cystersów, uczeń świętego Bernarda z Clairvaux. Natychmiast po wyborze spotkał się ze sprzeciwem arystokracji rzymskiej pod przewodnictwem Arnolda z Brescii. Musiał wielokrotnie opuszczać miasto. Udał się do Francji, gdzie działał na rzecz ogłoszonej przez siebie w 1145, a proponowanej przez Bernarda z Clairvaux wyprawy krzyżowej. Niepowodzenie tej wyprawy wywołało falę oburzenia przeciwko Eugeniuszowi i Bernardowi z Clairvaux. Eugeniusz zaangażował się w reformę Kościoła; ponadto odbył wiele podróży. Pod ochroną cesarza Fryderyka I Barbarossy w roku 1152 powrócił do Rzymu. W układzie w Konstancji z 1153 Barbarossa obiecał przywrócić ład w państwie kościelnym, w podzięce za co papież zamierzał ukoronować go na cesarza. Eugeniusz zmarł jednak, zanim cesarz przybył do Rzymu, 8 lipca 1153, beatyfikowany przez Piusa IX w 1872 r., wspomnienie liturgiczne 2 czerwca, zniesione
Anastazy IV (12.VII.1153-3.XII.1154)
Konrad, kardynał Sabiny, kiedy go wybierano, był już w bardzo podeszłym wieku i rządził Kościołem zaledwie 18 miesięcy do 3 grudnia 1154.
Hadrian IV (4.XII.1154-1.IX.1159)
Mikołaj Breakspear, pochodził z Anglii, wcześniej był opatem kanoników regularnych, k. Awinionu. Papież Eugeniusz III zabrał go z sobą do Rzymu i mianował arcybiskupem Ostii. W Rzymie starał się przywrócić ład po niepokojach wywołanych przez Arnolda z Brescii. Obłożył miasto interdyktem. W 1155 ukoronował Fryderyka I Barbarossę na cesarza; obaj jednak z powodu rozruchów musieli opuścić miasto. Walczył z katarami i waldensami. Pod koniec rządów Hadriana doszło do sporu z Fryderykiem Barbarossą, który podbił Mediolan i nad tym terytorium państwa kościelnego rozciągnął zwierzchność cesarską. Hadrian, nim jeszcze zdążył ekskomunikować cesarza, zmarł 1 września 1159 w Anagni. Po śmierci Hadriana doszło do schizmy, która trwała niemal 20 lat.
Aleksander III (7.IX.1159-30.VIII.1181)
Roland Bandinelli z Sieny, był od 1153 kardynałem, od 1156 zaś kanclerzem kurii. Po śmierci Hadriana IV większość wybrała na papieża, przyjazne zaś cesarzowi frakcje wybrały tego samego dnia papieżem Wiktora IV, który sprawował swój urząd do 1164 i znalazł następców w Paschalisie III, Kalikście III, Innocentym III. Aleksander III tylko z największym trudem mógł sprawować swój urząd. Aleksander III zwołał w 1179 XI Sobór Powszechny na Lateranie, który ustalił, że do wyboru papieża w przyszłości wymagana będzie większość dwu trzecich kardynałów. Poza tym sobór ten potępił nauki waldensów, albigensów i katarów. Na pontyfikat Aleksandra przypada kanonizacja angielskiego męczennika Tomasza Becketa (1173). Aleksandra III zalicza się do najwybitniejszych papieży średniowiecza; zmarł 30 sierpnia 1181.
[Wiktor IV, 1159-1164]
Został wybrany przeciwko Aleksandrowi III i utrzymał się od 7 września 1159 do 20 kwietnia 1164. Podczas wyboru głosy na niego oddały Niemcy, Burgundia i południowa Italia. Wiktor wyklął Aleksandra, Aleksander zaś Wiktora. W jesieni 1160 opowiedzieli się za Aleksandrem królowie Francji i Anglii, jak i biskupi i mnisi zachodniej Europy. Cluny głosowało za Wiktorem, cystersi za Aleksandrem. Również śmierć Wiktora 20 kwietnia 1164 nie przyniosła rozwiązania w tej sprawie.
[Paschalis, 1164-1168]
Guidon z Cremy, wybrany papieżem przy poparciu Fryderyka I Barbarossy. Chociaż znalazł tylko nielicznych zwolenników zarówno pośród dawniejszych sprzymierzeńców Wiktora IV, jak i pośród niemieckich biskupów, to jednak cieszył się poparciem cesarza, który po raz drugi ukoronowany został na cesarza. Paschalis, który pod wpływem Barbarossy otworzył w roku 1165 proces kanonizacyjny Karola Wielkiego, zmarł 30 września 1168.
[Kalikst III, 1168-1178]
Jan, opat Strumy, został wybrany 20 listopada 1168 przeciwko Aleksandrowi III. Kiedy w 1178 cesarz Fryderyk I Barbarossa odmówił jemu poparcia, Kalikst poddał się papieżowi Aleksandrowi III (29 sierpnia 1178).
[Innocenty III, 1170-1180]
Lando z Sezzo, kazał się wybrać na papieża jako następca Wiktora IV i Kaliksta III. Wkrótce po wyborze, w styczniu 1180, dostał się w ręce Aleksandra III, który skazał go na dożywotnie uwięzienie w klasztorze.
Lucjusz III (1.IX.1181-25.XI.1185)
Ubaldo Allucingoli, mnich cysterski, był od 1141 kardynałem, a od 1159 biskupem Ostii. Został wybrany na 1 września 1181, ale nie mógł być konsekrowany z powodu niepokojów, których inicjatorem był Arnold z Brescii. Zmuszony był na stałe osiąść w Velletri i nigdy już nie wrócił do Rzymu. Zmarł 25 listopada 1185 w Weronie podczas przygotowań do ogłoszonej przez siebie wyprawy krzyżowej.
Urban III (25.XI.1185-19/20.X.1187)
Umberto Crivelli, arcybiskup Mediolanu. Z powodu trwających w Rzymie niepokojów podczas całego okresu swych rządów nigdy nie pojawił się w tym mieście. Zaliczał się do przeciwników Fryderyka I Barbarossy i czynił wszystko, aby wyprzeć Hohenstaufów z Italii. W efekcie Henryk VI najechał i podbił państwo kościelne. Również biskupi niemieccy opowiedzieli się po stronie cesarza. W tej sytuacji papież zmuszony był zabiegać o pokój, który też za pośrednictwem jego legatów został zawarty. Zanim jednak wiadomość ta dotarła do Urbana, zmarł on 20 października 1187 w Ferrarze.
Grzegorz VIII (21.XI-17.XII.1187)
Albertus de Morra. Za pontyfikatu Aleksandra III powierzano mu ważne misje poselskie (np. do Anglii), od 1178 był kanclerzem rzymskiego Kościoła, a od 21 października 1187 papieżem. Jego pontyfikat trwał zaledwie dwa miesiące, a ożywiała go idea wypraw krzyżowych, zwłaszcza że 2 października 1187 padła Jerozolima. Nie zaakceptowany przez rzymian, nie mógł rezydować w tym mieście. Dlatego żył w Pizie, gdzie zmarł 17 grudnia 1187.
Klemens III (19.XII.1187-III.1191)
Paweł Scolari, od 1179 biskup Palestriny, wybrany na papieża jako człowiek kompromisu między cesarzem a Kościołem. Po dziesięcioleciach niepokojów mógł papież znowu rezydować i rządzić w Rzymie; ustały walki między rzymskimi rodami arystokratycznymi a senatem. Klemens włożył wiele wysiłku w zorganizowanie trzeciej wyprawy krzyżowej, lecz już nie dożył jej niepowodzeń. Do liturgii wprowadził Klemens podniesienie hostii i kielicha podczas Przemienienia.
Celestyn III (30.III.1191-8.I.1198)
Giacinto Boboni-Orsini, 1100-1198. Następnego dnia po swojej konsekracji koronował Henryka VI na cesarza, jednak stosunki między nimi pogorszyły się, ponieważ Henryk rościł sobie prawo do niektórych terytoriów państwa kościelnego. Kolejna wyprawa krzyżowa pod patronatem Henryka VI początkowo odnosiła sukcesy, lecz przerwała ją jego śmierć w 1197, kilka miesięcy później zaś, 8 stycznia 1198, zmarł Celestyn. W ostatnich miesiącach pontyfikatu wielokrotnie ze względu na podeszły wiek zamierzał złożyć urząd papieski. Wewnętrznokościelne znaczenie tego papieża polega na tym, że ośrodkiem wszystkich prawnych decyzji uczynił Kurię.
Innocenty III (8.I.1198-16.VII.1216)
Innocenty III (1160-1216), papieżem został obrany w 1198 r., był kontynuatorem polityki Grzegorza VII i rzecznikiem uniwersalizmu papieskiego wyrażającego się dążeniem do odnowy Kościoła. Zmierzał do umocnienia hierarchicznej organizacji Kościoła i jego zwierzchności nad władzą świecką. Zwalczał katarów i albigensów, był realizatorem krucjaty przeciwko albigensom (1209). Zwołał Sobór Powszechny w 1215 r. zwany IV Laterańskim, który był największym zgromadzeniem kościelnym w średniowieczu. Papież zamierzał za pomocą soboru nadać impuls powszechnej reformie Kościoła, wzmocnić wiarę i obyczaje, jak również zapewnić pokój. Na nowo sformułowano naukę Kościoła o sakramentach, podkreślono wagę głoszenia wiary i pracy duszpasterskiej biskupów, orzekając zarazem, że odtąd obowiązkiem wiernych jest przystępowanie do spowiedzi i komunii św. w okresie wielkanocnym. Po soborze Innocenty wszelkimi siłami starał się o taktyczne wprowadzenie jego uchwał w życie. Dzięki wydanemu zbiorowi dekretaliów, stworzył podstawy prawa procesowego inkwizycji. Popierał ruch mendykantów, zatwierdzając zakon franciszkanów. Ingerował w spór o tron cesarski, doprowadzając do wyboru Fryderyka II (1112), który zobowiązał się do ochrony papieża potwierdzając tym samym istnienie Państwa Kościelnego.