Bóg: Duch nieskończenie doskonały

     „Bóg jest duchem” (J 4,24) — te słowa wypowiedział Jezus z Nazaretu do Samarytanki podczas rozmowy, jaka miała miejsce przy studni Jakubowej w Sychar. W świetle tych słów postępujemy w naszych katechezach za Symbolem wiary, koncentrując się na pierwszej prawdzie: „Wierzę w Boga”. Odwołujemy się w szczególności do nauczania Soboru Watykańskiego I z konstytucji Dei Filius, z rozdziału I: De Deo rerum omnium creatore. Ten Bóg, który objawił siebie samego, przemawiając „przez proroków, a w tych ostatecznych dniach […] przez Syna” (Hbr 1,1), będąc Stworzycielem świata, różni się w sposób istotny od świata, który stworzył. Jest On wiecznością — jak o tym była mowa w poprzedniej katechezie — podczas gdy wszystko, co stworzone, poddane jest czasowi i przemijaniu.
     Będąc wiecznością, ten Bóg naszej wiary jest pełnią życia — a pełnia ta różni się od wszystkiego, co żyje w świecie widzialnym. Chodzi tu o „życie” rozumiane w najwyższym sensie tego słowa, gdy odnosi się ono do Boga, który jest duchem. Jest czystym duchem. Tak czystym, że — jak uczy Vaticanum I — niezmierzonym i niewidzialnym. Nie znajdujemy w Nim niczego, co podlegałoby miarom stworzonego, widzialnego świata i czasu, który odmierza bieg życia ludzkiego, bowiem Bóg jest ponadmaterialny, jest absolutnie „niematerialny”. Jednakże „duchowość” Istoty Bożej nie ogranicza się do tego tylko, co możemy stwierdzić na drodze negacji: do niematerialności. Duchowość jako właściwość Bożej Istoty stwierdzamy na drodze afirmacji — podobnie jak Jezus z Nazaretu, który odpowiada Samarytance: „Bóg jest duchem”.
     Tekst soborowy Vaticanum I, na który się tutaj powołujemy, wyraża tę samą afirmację, głosząc naukę o Bogu, jaką Kościół wyznaje, w dwóch zasadniczych zdaniach: „Bóg jest […] jednostkową, zupełnie niezłożoną i niezmienną duchową substancją”. „Bóg jest […] nieskończony w dziedzinie rozumu i woli oraz wszelkiej doskonałości”.
     Nauka o duchowości Istoty Bożej, która zawiera się w przekazie całego Objawienia, została w tej wypowiedzi wyraźnie wpisana w „terminologię bytu”. Zaznacza się to przede wszystkim poprzez sformułowanie „substancja duchowa” — wyraz „substancja” należy bowiem do języka filozofii bytu. Tekst soborowy pragnie poprzez to wyrażenie stwierdzić, że Bóg, który samą swoją Istotą różni się od całego świata stworzonego, nie tylko jest samoistnym Istnieniem — ale jako samoistne Istnienie jest samoistnie bytującym Duchem. Cały Byt Boży z istoty swej jest duchowy.
     Duchowość oznacza rozumność i wolność woli. Bóg jest samą Rozumnością oraz Wolą i Wolnością w stopniu nieskończonym, tak jak jest też w stopniu nieskończonym wszelką doskonałością. Ta prawda o Bogu znajduje swoje wielorakie potwierdzenie w Objawieniu, w Piśmie Świętym i Tradycji. Na razie odwołamy się tylko do niektórych cytatów, które uwydatniają nieskończenie doskonałą „rozumność” Bożej Istoty. Nieskończenie doskonałej Wolności i Woli Boga poświęcimy katechezy późniejsze.
     Przede wszystkim więc nasuwa się wspaniałe zawołanie św. Pawła w Liście do Rzymian: „O głębokości bogactw mądrości i wiedzy Boga! Jakże niezbadane są Jego wyroki i nie do wyśledzenia Jego drogi! Kto bowiem poznał myśl Pana, albo kto był Jego doradcą?” (11,33 n.). W słowach Apostoła Narodów rozbrzmiewa mocnym echem nauka Ksiąg mądrościowych Starego Testamentu. „Mądrość Jego [Boga] jest niewypowiedziana”, jak głosi Psalm 147,5. Wielkość Boga jest związana właśnie z tą Mądrością: „Wielki jest Pan i godzien wielkiej chwały, a wielkość Jego niezgłębiona” (Ps 145 [144],3). „Nie ma tu nic do zmniejszenia ani do dodania, ani nie można zbadać cudownych dzieł Pańskich. Kiedy człowiek myśli, że skończył, to nawet nie rozpoczął, a kiedy się zatrzyma, nie wie, co robić dalej” (Syr 18,6-7). Tak więc Mędrzec może powiedzieć o Bogu: „Jest On bowiem większy niż wszystkie Jego dzieła” (Syr 43,28) i zakończyć słowami: „On jest wszystkim!” (Syr 43,27).O ile autorzy „mądrościowi” mówią o Bogu w trzeciej osobie: „On”, prorok Izajasz przechodzi do pierwszej:. „Ja”. Natchniony przez Boga, pisze Jego słowa: „Jak niebiosa górują nad ziemią, tak drogi moje — nad waszymi drogami i myśli moje — nad myślami waszymi” (Iz 55,9).
     Tak więc w „myślach” Bożych, w Jego „wiedzy i mądrości”, wyraża się nieskończona doskonałość Istoty Boga: poprzez swą absolutną „rozumność” przewyższa Bóg niewspółmiernie wszystko, co istnieje poza Nim. Tej doskonałości żadne stworzenie, a w szczególności żaden człowiek nie może zaprzeczyć. „Człowiecze! Kimże ty jesteś, byś mógł się spierać z Bogiem? Czyż może naczynie gliniane zapytać tego, kto je ulepił: «Dlaczego mnie takim uczyniłeś?» Czyż garncarz nie ma mocy nad gliną” — pyta św. Paweł (Rz 9,20 n.). Jest to sposób myślenia i wyrażania się odziedziczony po Starym Testamencie: znajdujemy podobne pytania i odpowiedzi u Izajasza (por. 29,15; 45,9-11) oraz w Księdze Hioba (por. 2,9-10; 1,21). Księga Powtórzonego Prawa zaś głosi: „uznajcie wielkość Boga naszego; On Skała, dzieło Jego doskonałe, bo wszystkie drogi Jego są słuszne; On Bogiem wiernym, a nie zwodniczym, On sprawiedliwy i prawy” (Pwt 32,3-4). Pochwała nieskończonej doskonałości Boga jest nie tylko wyznaniem Jego mądrości, ale także sprawiedliwości i prawości, czyli doskonałości moralnej.
6 W Kazaniu na Górze rozlega się wezwanie Jezusa Chrystusa: „Bądźcie więc wy doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski” (Mt 5,48). To wezwanie jest równocześnie wyznaniem: Bóg jest doskonały! Jest „nieskończenie doskonały”.
     Ta nieskończona doskonałość Boga jest stale obecna w nauczaniu Jezusa Chrystusa. Ten, który powiedział Samarytance: „Bóg jest duchem; potrzeba więc, by czciciele Jego oddawali Mu cześć w Duchu i prawdzie” (J 4,24), odpowiedział też w sposób ogromnie znamienny młodzieńcowi, który zwrócił się do Niego w słowach: „Nauczycielu dobry […]” — „Czemu nazywasz Mnie dobrym? Nikt nie jest dobry, tylko sam Bóg” (Mk 10,17-18).
     Tylko Bóg jest dobry dobrocią nieskończonej doskonałości. Tak jak „Jest” całą pełnią istnienia — tak też „Jest dobry” całą pełnią dobra. Ta pełnia dobra odpowiada nieskończonej doskonałości Jego woli, tak jak nieskończonej doskonałości Jego umysłu i rozumności odpowiada absolutna pełnia Prawdy, która w Nim istnieje, gdyż utożsamia się w Jego umyśle z Jego poznaniem i istnieniem. Bóg jest duchem nieskończenie doskonałym — i stąd ci, którzy poznawszy Go, stają się prawdziwymi Jego czcicielami, czczą Go w Duchu i prawdzie. Bóg — nieskończone dobro, które jest absolutną pełnią Prawdy […] est diffusivum sui. Dlatego też Bóg objawił samego siebie, a Objawienie — to Dobro udzielające się jako Prawda. Ten Bóg, który objawił siebie, pragnie w niewysłowiony i nieporównany sposób udzielać siebie, dawać siebie! To Bóg Przymierza i Łaski.